روند مذاکرات ایران و عربستان؛ سیگنال‌ها و متغیر‌ها

پایگاه رهنما:

در حالی که هفتادسومین نشست سازمان ملل متحد در نیویرویک از روز چهارشنبه آغاز به کار کرده است بار دیگر سران کشورها این مهلت را یافته اند تا در مورد مسائل مختلف بین المللی دیدگاه‌های خود را مطرح سازند. در همین راستا ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی نیز، که در ماه‌های اخیر اخبار و اطلاعات در مورد وضعیت سلامتی او زیاد بوده است، از طریق وبینار سخنان خود را ایراد کرد. شروع روند گفتگوهای میان تهران و ریاض در ماه‌های گذشته و همچنین به بن بست رسیدن مسیر جنگ در یمن برای سعودی‌ها موضوعاتی بود که انتظار می‌رفت جلوه متفاوتی به سخنان شاه سعودی بدهد اما آنچه روی داد تکرار اتهامات بی اساس علیه ایران و کمرنگ نشان دادن تمایل به پایان جنگ در یمن بود.

سردرگمی سیاست خارجی عربستان برای عبور از بحران‌ها

با نگاهی به جان مایه سخنان شاه سعودی در نشست عمومی سازمان ملل می‌توان از یک طرف به تلاش او برای پاسخ دادن به انتقادات بین المللی رو به فزونی از مسئولیت مستقیم عربستان در ایجاد بحران انسانی در یمن با تداوم محاصره و ادامه جنگ در این کشور اشاره کرد و از طرف دیگر فرار به جلو با انتقاد از برنامه هسته‌ای مسالمت‌آمیز ایران برای کمرنگ کردن نقش بی‌ثبات‌ساز و مداخله جوی عربستان در اوضاع منطقه؛ از وضعیت کنونی لبنان و یمن گرفته تا موارد پیش از اینها شامل محاصره قطر، حمایت از تروریسم در خاک عراق و سوریه، طرح ریزی کودتا نافرجام در ترکیه، سرکوب مستقیم و ادامه‌دار انقلاب مردم بحرین و ...

در حالی که نگرانی عربستان از روند خروج نیروهای آمریکایی از منطقه و کاهش بار تعهدات امنیتی واشنگتن، به همراه تلاش برای خروج آبرومندانه از باتلاق یمن، سعودی را وادار به اعمال تغییراتی در سیاست منطقه ای خود کرده است، مع الوصف اصرار او بر لزوم اجرای طرح صلح کذایی عربستان در مورد جنگ یمن به عنوان تنها راه حل بحران، نشانه ای از تمایل ریاض به ترویج صلح و ثبات در منطقه نداشت.

ارسال سیگنال‌های متناقض از سوی ریاض را باید نتیجه وجود سردرگمی و اختلاف در میان هیأت حاکمه سعودی برای عبور از مشکلات و بحران‌های موجود این کشور در عرصه سیاست خارجی ارزیابی کرد.

سیاست خارجی تهاجمی عربستان در دوران بعد از روی کار آمدن ملک سلمان و تبدیل شدن محمد بن سلمان به تصمیم گیرنده اصلی این عرصه، با گذر زمان در اکثر پرونده‌های بزرگ به شکست گرایید که نمونه بارز آن جنگ‌افروزی پرهزینه و بحران‌آفرین در یمن می‌باشد. عربستان اکنون پس از 6 سال جنگ بی‌حاصل با صرف میلیاردها دلار پول نه تنها به اهداف اولیه جنگ نزدیک هم نشده بلکه امنیت سرزمینی عربستان بویژه شاهرگ‌های حیاتی اقتصادی آن به شکل بی سابقه‌ای در معرض تهدید موشک‌ها و پهبادهای یمنی قرار گرفته است.

تن دادن به عقب‌نشینی در قبال قطر و رفع محاصره این کشور در اوایل سال جاری میلادی، نمونه دیگری از نبود دوراندیشی در راس تصمیمات بحران‌ساز حکام ریاض می‌باشد.

در پاره ای موضوعات نیز اختلاف میان خوانواده سلطنتی به صدور چنین سیگنالهای متناقضی انجامیده است. اگرچه ملک سلمان از نظر سلامتی رو به وخامت است ، اما ظاهراً همچنان در مقابل برخی از تصمیمات و لفاظی های پسرش ایستادگی می کند. به عنوان مثال ، اندکی پس از آنکه بن سلمان از منافع مشترک عربستان و اسرائیل صحبت کرد. ملک سلمان علناً از به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی توسط ترامپ انتقاد کرد و طرح صلح عربی را راه حل بحران فلسطین دانست.

پیشرفت احتمالی مذاکرات

بی تردید متغیر جنگ یمن در روند و نتایج مذاکرات میان ایران و عربستان از اهمیت ویژه برخوردار است. نگرانی عربستان از هدف گرفتن تاسیسات نفتی این کشور و همچنین امنیت خطوط انتقال دریایی نفت در دریای سرخ و خلیج فارس در راس اهداف ریاض در مذاکرات جای دارد. راه حل این موضوعات نیز بیش از همه به پذیرش واقعیات امروزه یمن از سوی سعودی‌ها وابسته است. دیدگاه حیات خلوتی به یمن و تداوم وابستگی دولت صنعا به ریاض جایی در واقعیات امروز یمن ندارد و ریاض برای حل مشکلات خود با صنعا ابتدا باید مداخلات خود، بویژه تداوم جنگ و محاصره این کشور را پایان دهد و طبیعتاً پس از آن رسیدن به توافقات منطقه ای برای درنظر گرفتن منافع امنیتی همه بر مبنای بازی برد-برد امکان‌پذیر است.

در حال حاضر اگرچه مقامات سعودی نشانه‌ای از تغییر مواضع خود در مورد یمن بروز نداده اند اما مواضع طرف ایرانی بر پیشرفت گفتگوهای دو طرفه تأکید دارد. روز چهاشنبه گذشته خبرگزاری‌ها از دیدار امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران با مقامات کشورهای حوزه خلیج فارس شامل عربستان، کویت، قطر، مصر و اردن خبر دادند و اینکه امیرعبداللهیان در این مذاکرات گفته بود که تقویت روابط با همسایگان اولویت اصلی دولت جدید است.

همچنین امروز سفیر ایران در بغداد با اشاره به اینکه " گفت وگوها با عربستان با شتاب به پیش می‌رود، ابراز امیدواری کرد که این مذاکرات به نتایج مشخصی دست پیدا کند. دولت عراق مهمترین میانجی‌گر و کشور عراق اصلیترین مکان رایزنی‌های دیپلماتیک میان مقامات ایرانی و سعودی طی ماه‌های گذشته بوده است.